A few Siddhis

चेता comes from चिञ् चयने - on which ण्वुल्तृचौ is applied. The following steps follow

1. चिञ् तृच्

2. application leads चि तृ (ञ् also disappears) due to हलन्त्यम्

3. Expansion occurs through आर्धधातुकस्य इट् वलादेः - चि इट् तृ 

4. Application of इट् is prevented due to एकाच उपदेशेऽनुदात्तात् and this leaves the state back to चि तृ . Notice that this is not a step of contraction.

5. Transformation सार्वधातुकार्धधातुकयोः from chapter 8 leads to गुण for चि - and leads to चे तृ

6. Expansion through सु due to कृत्तद्धितसमासाश्च (chapter 3) is permitted चे तृ सु

7. Application of सु leaves चे तृ स्

8. Expansion through ऋदुशनस्पुरुदंसोऽनेहसां च which allows all ऋ-ending अंग to have अनङ् - leading to चे त् अनङ् स्. The application of अनङ् is at the last अल् due to ङिच्च (अनङ् is ङित्). 

9. Transformation through अप्तृन्तृच्स्वसृनप्तृनेष्टृत्वष्टृक्षत्तृहोतृपोतृप्रशास्तॄणाम् makes दीर्घ  in उपधा  leading to चेतान् स् - where the application prevents अँ and ङ्.

10. Application - but not reduction via लोप with हल्ङ्याब्भ्यो दीर्घात् सुतिस्यपृक्तं हल् (स् is अपृक्त) - allows प्रत्ययलोपे प्रत्ययलक्षणं to have सु (hidden - applied with लोप).

11. The terminal state is ensured with the त्रिपादी सूत्र - नलोपः प्रातिपदिकान्तस्य.

For शिण्ढि, we start with शिष्लृ - 

1. शिष् लोट् - शिष् सिप् (second person - singular)

2. Expansion through रुधादिभयः श्नम् - leads to शि श्नम् ष् सि (श्नम् is a मित् so happens at अन्त्य due to मिदचोअन्त्यात्परः)

3. Application rules  लशक्वतद्धिते and हलन्त्यम्  lead to शि न ष् सि 

4. Transformation सेर्ह्यपिच्च (सिप् for लोट् has हि) leads to शि न ष् हि 

5. Application rule श्नसोरल्लोपः (हि is ङित्वत् due to सार्वधातुकमपित्) leads to शि न् ष् हि. The स्थानी status of अ लोप is avoided. More specifically at first स्थानी prevented by अनल्विधौ (this is अल् so no स्थानी) - then allowed by अचः परस्मिन् पूर्वविधौ (due to be this being before अच्) and then prevented again due to  न पदान्तद्विर्वचनवरेयलोपस्वरसवर्णानुस्वारदीर्घजश्चर्विधिषु. No स्थानी status means अनुस्वार and परसवर्ण in later steps are permitted.

6. Transformation rule हुझल्भ्यो हेर्धिः - शि न् ष् धि

7. Transformation rule ष्टुनाष्टुः allows शि न् ष् ढि

8. Transformation rule - झलां जश् झशि - शि न् ड् ढि 

9. Reduction rule - झरो  झरि सवर्णे - omits the ड् - शि न् ढि 

10. Reduction rule नश्चापदान्तस्य झलि gives शिंढि 

For लोलुवः, we have लूञ् (छेदने) यङ् on which अच् is applied.

1. Application of  यङ् - leads to लूय् अ which functions as धातु due to सनाद्यन्ता धातवः.

2. Expansion लूय् लूय् अ due to सन्यङोः (Only the first एकाच् लूय् is repeated)

3. Transformation due to हलादि शेषः and गुणो यङ्लुकोः  leads to लो लूय् अ

4. Application of अच् leads to लो लूय् अ अच् 

5. Reduction due to यङो अचि च् leads to लो लू अ 

6. अच् is आर्धधातुक and न धातुलोप आर्धधातुके avoids लोलव implied by गुण (from सार्वधातुकार्धधातुकयोः)

7. Expansion of लोलू अ to लोल् उवङ् अ due to अचि श्नुधातुभ्रुवां य्वोरियङुवङौ  and finally लोलुवः

कुमारितरा - is simply कुमारी तरप्

1. Expansion due to अजाद्यतष्टाप् implies कुमारी तरप् टाप्

2. Application through हलन्त्यम् implies  कुमारी तर टा

3. Application through चुटू implies कुमारी तर आ

4. Reduction implied through घरूपकल्पचेलड्ब्रुवगोत्रमतहतेषु ङ्योऽनेकाचो ह्रस्वः and hence we have कुमारि तर आ

आभ्याम् - is derived from इदम् भ्याम् 

1. Application rule त्यदादीनामः leads इद अ  भ्याम्

2. Reduction due to अतो गुणे (there is an अपदान्त-अकार) leads to इद भ्याम्

3. Transformation - अनाप्यकः  changes इद् अ भ्याम् -to   अन् अ भ्याम् 

4. Application rule हलि लोपः is meant particularly for इदम् and drop हल् न् to have अ अ भ्याम्  i.e. आभ्याम् .

उक्तः is derived from वच् क्त.

1. Application - वच् क्त leads to वच् त due to लशक्वतद्धिते 

2. Transformation - वच् त - क्त was कित् hence वचिस्वपियजादीनां किति applies and leads to उ अ च् त 

3. Reduction due to सम्प्रसारणाच्च leads to उ च् त 

4. Transformation - चोः कुः leads to उ क् त 

शालीय is from शाला ङि छ. 

1. Application of छ removes सुप् through सुपो धातुप्रातिपदिकयोः leading to शाला छ. The छ

makes the entire शाला वृद्ध (this is through application/definition which we need to elaborate).

2. Transformation makes छ ईय्  with आयनेयीनीयियः फढखच्छघां प्रत्ययादीनाम्

3. Reduction through यस्येति च causes आ to disappear.

ईक्षाञ्चक्रे - ईक्ष् लिट्

1. Expansion : ई is दीर्घ and गुरू - due to दीर्घं च. Therefore, इजादेश्च गुरुमतोऽनृच्छः leads to आम् i.e. ईक्ष् आम् ल् 

2. Application - आमः causes लुक् of ल् and brings सु.

3. Expansion through कृञ् चानुप्रयुज्यते लिटि so that ईक्षाम् सु becomes ईक्षाम् कृ लिट् (लिट् is reapplied). ईक्षाम् कृ त (singular third person आत्मनेपद - since all आम् introduced धातु are आत्मनेपद).

4. Transformation through लिटस्तझयोरेशिरेच् - ईक्षाम् कृ त becomes ईक्षाम् कृ एश्

5. Transformation  through इको यणचि - ईक्षाम् क्र् ए

6. Expansion through लिटि धातोरनभ्यासस्य  ( अनभ्यास is the what has not gone through अभ्यास द्वित्व - so that first of एकाच् component is repeated) ईक्षाम् कृ क्र् ए.

7. Transformation through उरत् and उरण् रपरः - ईक्षाम् कर् क्र् ए.

8. Application through हलादिः शेषः leading to ईक्षाम् क क्र् ए.

9. Transformation through कुहोश्चुः - ईक्षाम् च क्र् ए.

10. Transformation through मो अनुस्वारः - ईक्षांचक्रे (वा पदान्तस्य would also permit ईक्षाञ्चक्रे). 

Notes on सिद्धि

I have not focussed on सिद्धि so far - but this is a key process through which all words can be derived from. We can use a state-machine formulation for the derivation of the words from the Paninian rules. Let's take the word दद्ध्यत्र. Here, the root words are दधि अत्र. The inputs given to us are the two independent words - which could be reduced or expanded (a पद could not be joined or transformed without conditions). With सु or तिबादि - a particular instance (of the function if you will) would be used.

1. दधि अत्र 

2. Transformation - दध् यत्र (through इको यणचि)

3. Expansion through अनचि च. Here ध् is यर्-वर्ण next-to i.e. परे the अनच् य् therefore a द्वित्व of ध्  is implied. Here, all actions (expansions/transformations/reductions) are subject to स्थानिवदादेशो अनल्विधौ, अचः परस्मिन् पूर्वविधौ. A स्थानी behaviour would mean that rules would be applied with इ considered in-place. If so, इ is not अनच् and अनचि च would not be applied. While स्थानी is avoided with अनल्विधौ, अचः परस्मिन् exception applies here स्थानी is restated (पूर्वविधि). But again, 1.1.57 न पदान्तद्विर्वचनवरेयलोपस्वरसवर्णानुस्वारदीर्घजश्चर्विधिषु exception on exception applies and स्थानी is prevented and the result is दध् ध्यत्र

This is a rather complicated illustration - mostly because स्थानी status is mediated through 3 rules. Before applying a rule like अनचि च, one needs to consider whether स्थानी is to be used or not. The application conditions evaluated in the order they appear in the ashtadhyayi.

4. We have transformation through झलां जश् झशि - which results in दद्ध्यत्र.

In terms of the state-machine, we have only gone through an expansion (द्वित्व) and two transformations. Another example is पचेरन्  which is पच् with लिङ्.

पच् लिङ्

1. First is the expansion (whether expansion happens before reduction depends on the order of rules in ashtadhyayi) through सीयुट् which leads to पच् सीयुट् लिङ्

2. Next the instantiation of झ is used leading to पच् सीयुट् झ

3. Another expansion through शप् follows (we put शप् just after the root - a better criterion would be later specified) so that we have पच् शप् सीयुट् झ. हलन्त्यम् and लशक्वतद्धिते are applied for on any आदेश (among similar others from इत् संज्ञा प्रकरण). This is not a reduction but merely application of शप्  so that we have पच् अ सीयुट् झ

4. Reduction follows for सीयुट् (this could reduced while application as well - if the स्थानी discussion is not needed) with लिङः सलोपोअनन्तस्य - which deletes the स्. हलन्त्यम्  and अनुनासिक इत् - leave us with पच् अ ईय् झ

5. Transfomation झस्य रन् is applied so that we have पच् अ ईय् रन्

6. Reduction follows again due to लोपो व्योर्वलि - पच ई रन्

7. Reduction with अदेङ् गुणः leads to पचेरन्

The next पद is चक्रतुः 

1. The starting point is कृ अतुस्  

2. लिट् च and सार्वधातुकार्धधातुकयोः imply a गुण but that is barred indirectly through  असंयोगात् लिट् कित् (In non-संयोग context, लिट् acts as कित्) and क्क्ङिति च (bars गुण for कित्). We may choose to use these rules for application rather than reducing and expanding the states.

3. Transformation follows with इको यणचि leading to क्र् अतुस्

4. A द्वित्व expansion is implied due to लिटि धातोरनभ्यासस्य and एकाचो द्वे प्रथमस्य. In the application of this rule, स्थानी (pre-application) status is resumed through द्विर्वचने अचि - so what we repeat is कृ (not क्र्). Therefore, we have कृ क्र् अतुस्.

5. Transformation due to उरत् and उरण् रपरः leads to कर् क्र् अतुस् (chapter 6)

6. Application of अभ्यास permits the reduction due to हलादि शेषः  and leaves क क्र् अतुस् . The application of अभ्यास also implies कुहोश्चुः (chapter 7) and results in चक्रतुस्

7. Transformation through ससजुषो रुः leads to चक्रतुर्

8. Transformation through  विरामो अवसानम् and खरवसानयोर्विसर्जनीयः  leads to चक्रतुः

4.2.108 उदीच्यग्रामाच्च बह्वचो अन्तोदात्तात्

प्रातिपादिक whose अन्त्य अच् is उदात्त or have अनेक अच् or indicate a village in the north direction have अञ्. For example, शिवपुरे भवं - शैवपुरं ध्वजी अञ् - ध्वाजं.

4.2.107 मद्रेभ्यो अञ्

मद्र as पूर्वपद in the same context as the previous sutra leads to अञ्. For example, पूर्वेषु मद्रेषु भवः - पौर्वमद्रः.

4.2.106 दिक् पूर्वपदादसंज्ञायां ञ्अः

प्रातिपादिक with direction-indicating पूर्वपद in non-संज्ञा context have ञ  suffix. For example, पूर्वस्यां शालायां भवः -पौर्वशालः.

4.2.105 तीररूप्योत्तरपदादञ्ञ्औ

प्रातिपादिक with तीर रूप्य as उत्तरपद have अञ् and ञ्अ suffixes. For example, काकतीरे भवं - काकतीर अञ्ज - काकतीरम् (otherwise without the उत्तरपद condition अण् is implied e.g. बहुरूप्य अण् - बाहुरूप्यम्).

4.2.104 ऐषमोह्यःश्वसो अन्यतरस्याम्

By exception, ऐषमस् ह्यस् and श्वस् have त्यप्. For example, श्वस्त्यं - otherwise ट्यु ट्युल् would be allowed e.g. श्वस्तनं.

4.2.103 अव्ययात्त्यप्

With अव्यय in the same context as the previous sutra, we have त्यप् where प् is इत्. For example, इह त्यप् - इहत्यः.

4.2.102 वर्णौ वुक्

By exception, वर्णु (देशविशेष)-related कन्था सु.प्र. has वुक्. For example, कान्थकः.

4.2.101 कन्थायाष्ठक्

In the same context as the previous sutra, कन्था सुबन्त प्रतिपादिक has ठक्. For example, कन्थायां जातः - कन्था ठक् - कन्थिकः.

4.2.100 द्युप्रागपागुदक्प्रतीचः यत्

दिव् प्राञ्च् अपाञ्च् उदञ्च् प्रत्यञ्च्- सुबन्त प्रतिपादिक have यत्. For example, दिवि जातं - दिव् यत् - दिव्यं. Simiarly, प्रतीच्यम् etc..

4.2.99 रंकोरमनुष्ये अण् च

With रंकु सुबन्त in a sense not pertaining to humans, we have अण् or ष्फक् suffix. For example, रंकु अण् - रंको अ- रांकवः and रंकु   ष्फक् - रंको आयन - रांकवायणः.

4.2.98 कापिश्याः ष्फक्

 In the same context as the previous sutra, कापिशी has ष्फक्. For example, कापिश्यां भवं - कापिशायनं.

4.2.97 दक्षिणापश्चात् पुरसस्त्यक्

 दक्षिणा पश्चात् पुरस् have दक्षिणापश्चात् त्यक् in the same context as the previous sutra. For example, दाक्षिणात्य पाश्चात्य पौरस्त्य.

4.2.96 नद्यादिभ्यो ढक्

Self-explanatory. For example, नद्यां भवं - नदी ढक्- नादी एव - नादेयं.

4.2.95 कुलकुक्षिग्रीवाभ्यःश्वास्यलङ्कारेषु

In the same sense as the previous sutra (i.e. that of 4.2.91), कुल कुक्षि ग्रीवा in the respective  contexts of श्वा असि अलङ्कार have ढकञ्. For example, कुले भवः कुल ढकञ् - कुल् एयक सु (श्वा), कुक्षि  ढकञ् - कौक्षेयकः (असिः) and ग्रीवा ढकञ् - ग्रैवेयकः (अलङ्कारः).

4.2.94 कत्त्र्यादिभ्यो ढकञ्

कत्त्रि etc. in the same context as the previous sutra have ढकञ्. For example, कात्त्रेयकः and उम्भि ढकञ् - औम्भेयकः.

4.2.93 ग्रामाद् यखञ्औ

ग्रामे have य and खञ् suffix (ञ् is इत्). For example, ग्रामे जातः - ग्राम्यः and ग्रामीणः(खञ् ).

4.2.92 राष्ट्रवारपाराद् घखौ

In those rest of the senses (as described in the previous sutra), राष्ट्र undergoes घ and and अवारपार  undergoes ख. For example, राष्ट्रीयः and आवारपारिणः.

4.2.91 शेषे

All sense except that from अपत्य to the four-sense undergo अण् and others.